(TVPLVNO) – Trong quá trình đổi mới, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nước ta luôn xác định vai trò quan trọng của doanh nghiệp đối với sự phát triển kinh tế, giải quyết các vấn đề xã hội, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tuy nhiên, một trong những rào cản lớn đối với doanh nghiệp trong hoạt động gia nhập thị trường và tiến hành kinh doanh là các chi phí để tuân thủ các quy định của pháp luật.
Trong thời gian gần đây, nhiều doanh nghiệp bắt đầu quan tâm đến vấn đề pháp lý trong quá trình hoạt động và kinh doanh. Qua đó, đã gửi thư đến Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC) và Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật và Kinh tế hội nhập (IRLIE); Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam; Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm (TTLCC); Trung tâm tư vấn pháp luật Minh Sơn (TTTVPLMS) để yêu cầu giải đáp các thắc mắc và tham vấn pháp lý của mình.
Dưới góc độ nhà nghiên cứu, chuyên gia pháp luật, TS. Hồ Minh Sơn nhận định pháp lý doanh nghiệp được hiểu là tổng thể các quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp cấu thành nên tư cách pháp lý của doanh nghiệp trong một mối quan hệ pháp luật nhất định. Qua đó, các doanh nghiệp (DN) cần thay đổi nhận thức, coi dịch vụ pháp lý không chỉ là chi phí mà còn là khoản đầu tư nhằm phòng ngừa rủi ro và bảo vệ quyền lợi trong giao dịch quốc tế. Đồng thời, nhiều DN vẫn chưa thực sự nhận ra tầm quan trọng của việc phòng ngừa rủi ro pháp lý. Thay vì chủ động tư vấn và chuẩn bị trước các phương án ứng phó, họ thường xem đó là vấn đề của cơ quan nhà nước. Trong đó, đối với các DN vừa và nhỏ, chi phí cho dịch vụ pháp lý thường được coi là gánh nặng ngắn hạn.
Có thể thấy, bên cạnh các quy định pháp luật chung về doanh nghiệp, thương mại, thuế…các doanh nghiệp còn phải đáp ứng những yêu cầu nghiêm ngặt của pháp luật chuyên ngành trong lĩnh vực họ kinh doanh. Mặt khác, trong hoạt động kinh doanh, đàm phán, kí kết và thực hiện hợp đồng với khách hàng, đối tác, doanh nghiệp cũng rất cần nắm bắt các qui định của pháp luật, để có cơ sở bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Vì vậy, nhu cầu được tư vấn, hướng dẫn về các qui định pháp luật của doanh nghiệp là rất lớn. Ngoài việc sử dụng dịch vụ tư vấn pháp lý từ các tổ chức hành nghề luật sư, các trung tâm tư vấn pháp luật, hỗ trợ pháp lý của Nhà nước là một kênh quan trọng để thỏa mãn nhu cầu về pháp lý của doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, TS. Hồ Minh Sơn phân tích.
Cùng với đó, DN thông thường có xu hướng đánh giá dựa trên mức chi phí hiện tại, thay vì nhìn vào lợi ích dài hạn từ việc phòng ngừa tranh chấp, lừa đảo hay các rủi ro pháp lý khác. Một số DN còn ỷ lại vào cơ quan nhà nước. Mặt khác, DN thường cho rằng khi có tranh chấp hay lừa đảo xảy ra, các cơ quan nhà nước sẽ can thiệp để bảo vệ quyền lợi nên họ không cần phải đầu tư vào tư vấn pháp lý. TS. Hồ Minh Sơn dẫn chứng vụ 74 container xuất khẩu hạt điều sang Italia, đã cho thấy DN không chủ động kiểm tra thông tin đối tác một cách độc lập. Họ quá tin tưởng vào bên môi giới và không có sự tư vấn pháp lý kịp thời, dẫn đến nguy cơ mất trắng hàng chục container và thiệt hại lớn về tài chính cũng như uy tín thương hiệu. Từ bài học này, DN cần thay đổi nhận thức, cần dịch vụ pháp lý không chỉ là chi phí mà là khoản đầu tư nhằm phòng ngừa rủi ro, nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo vệ quyền lợi trong giao dịch quốc tế.
Trong bối cảnh xuất khẩu năm 2025 được kỳ vọng tiếp tục tăng trưởng, nhưng cũng đối diện với nhiều rủi ro liên quan đến vấn đề pháp lý, các DN cần chú trọng đến việc xây dựng “lá chắn” pháp lý vững chắc. Khi lựa chọn dịch vụ pháp lý phù hợp. TS. Hồ Minh Sơn nêu DN nên 6 vấn đề cần cân nhắc một số yếu tố sau:
Thứ nhất, tư vấn chuyên sâu về hợp đồng xuất khẩu. Hợp đồng xuất khẩu là nền tảng quan trọng để bảo vệ quyền lợi của DN. Vì vậy, DN cần được tư vấn về điều khoản thanh toán, điều khoản phạt vi phạm, giải quyết tranh chấp, điều khoản bất khả kháng, cũng như các điều kiện về vận chuyển, bảo hiểm hàng hóa. Việc soát xét hợp đồng kỹ lưỡng sẽ giúp hạn chế rủi ro phát sinh tranh chấp và đảm bảo lợi ích của DN khi có sự cố xảy ra.
Thứ hai, đảm bảo tuân thủ quy định của thị trường nhập khẩu. Mỗi quốc gia có các yêu cầu khác nhau về tiêu chuẩn kỹ thuật, vệ sinh an toàn thực phẩm, xuất xứ hàng hóa…Do đó, DN cần dịch vụ pháp lý hỗ trợ về chứng nhận xuất xứ, nhãn mác, kiểm định chất lượng để tránh bị từ chối nhập khẩu hoặc bị xử phạt.
Thứ ba, tư vấn về phòng vệ thương mại. Các vụ kiện chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ đang có xu hướng gia tăng tại nhiều thị trường xuất khẩu lớn như Mỹ, EU. Các DN cần tìm kiếm các đơn vị luật có kinh nghiệm trong lĩnh vực này để sẵn sàng ứng phó. Bên cạnh đó, DN cũng cần được tư vấn về chiến lược giá, hồ sơ kế toán và hệ thống quản lý để đảm bảo tuân thủ các quy định phòng vệ thương mại.
Thứ tư, về tư vấn về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Nhiều DN xuất khẩu chưa quan tâm đúng mức đến đăng ký nhãn hiệu, bảo hộ kiểu dáng công nghiệp tại thị trường nước ngoài, dẫn đến nguy cơ bị sao chép, giả mạo. DN cần dịch vụ tư vấn pháp lý để đăng ký bảo hộ sớm và có biện pháp xử lý khi bị xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.
Thứ năm, tư vấn xử lý tranh chấp và giải quyết khiếu nại. Khi phát sinh tranh chấp, DN cần có sự hỗ trợ của luật sư để giải quyết bằng đàm phán, hòa giải hoặc trọng tài thương mại nhằm bảo vệ quyền lợi và hạn chế tổn thất. Các công ty luật có kinh nghiệm trong giải quyết tranh chấp quốc tế sẽ giúp DN có phương án ứng phó hiệu quả hơn.
Đồng thời, TS. Hồ Minh Sơn khuyến nghị DN nên tìm kiếm các Trung tâm tư vấn luật, công ty luật hoặc tư vấn pháp lý có kinh nghiệm trong lĩnh vực thương mại quốc tế, có đội ngũ am hiểu thị trường xuất khẩu của DN, và có khả năng hỗ trợ xuyên suốt từ khâu ký kết hợp đồng đến giải quyết tranh chấp. Từ đó, nếu các DN lớn có thể xây dựng phòng pháp chế để tư vấn và tham mưu thường xuyên cho lãnh đạo, còn các DN nhỏ hơn có thể lựa chọn giải pháp phòng pháp chế thuê ngoài cho các DN. Mặt khác, các luật sư và các tư vấn viên pháp luật, sẽ tính phí theo giờ làm việc và tương đối linh hoạt. Việc chủ động xây dựng “áo giáp” pháp lý sẽ giúp DN vững vàng hơn trên thị trường xuất khẩu đầy thách thức.
Theo TS. Hồ Minh Sơn nêu 03 yếu tố để đánh giá để DN cần chú ý đến lợi nhuận của từng thương vụ nhiều hơn các vấn đề pháp lý gồm nhiều yếu tố, một cách cụ thể:
Thứ nhất, hoạt động hiện tại của DN cần phải được đánh giá xem có sự cân bằng như thế nào giữa việc tìm kiếm lợi nhuận và tuân thủ pháp luật.
Thứ nhì, đối với khung pháp lý điều chỉnh cho từng thương vụ, cần phải xem xét mỗi DN có tìm hiểu về các quy định pháp luật điều chỉnh và cơ chế thực thi liên quan đến thương vụ mà DN đang thực hiện.
Thứ ba, đối với việc quản trị công ty cũng cần phải đánh giá cụ thể để xác định DN đã thực hiện hoạt động quản trị tốt như thế nào, để đảm bảo việc theo đuổi lợi nhuận, nhưng vẫn phải được tuân thủ chuẩn mực pháp lý.
Cạnh đó, đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa dễ gặp nhiều vướng mắc pháp lý kể từ khi khởi nghiệp cho đến khi đi vào hoạt động sản xuất, kinh doanh. Việc hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa nhằm tháo gỡ các vướng mắc pháp lý đối với các vụ việc quan trọng là rất cần thiết. Các vướng mắc chính mà doanh nghiệp gặp phải là quản trị doanh nghiệp, thực hiện hợp đồng và giải quyết tranh chấp trong kinh doanh.
Lý giải thêm, TS. Hồ Minh Sơn, nhấn mạnh: “Doanh nghiệp nhỏ và vừa kinh doanh rất nhiều lĩnh vực, ngành nghề nên kiến thức pháp luật của họ còn nhiều hạn chế. DN nhỏ và vừa chưa hình thành bộ máy hoặc cán bộ pháp chế chuyên trách nên trong quá trình kinh doanh, họ gặp rất nhiều vấn đề về pháp luật liên quan đến hợp đồng, lao động, thương mại, quyền sở hữu trí tuệ…Quá trình thực hiện hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp, tôi nhận thấy các DN nhỏ và vừa gặp nhiều vướng mắc về mặt pháp lý. Trong quá trình thực thi pháp luật, nhiều quy định pháp luật còn mâu thuẫn, chồng chéo nên khi thực thi thủ tục hành chính, DN nhỏ và vừa cũng gặp phải.”
Thực tế đó, hoạt động hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa được thực hiện với mục tiêu tạo chuyển biến căn bản về nhận thức pháp lý, ý thức pháp luật và thói quen tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp; tạo lập các điều kiện cần thiết phục vụ hoạt động thực thi pháp luật giúp doanh nghiệp kinh doanh có hiệu quả; phòng chống rủi ro pháp lý và tăng cường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp; góp phần nâng cao công tác quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với doanh nghiệp. Trong suốt thời gian qua, các hoạt động hỗ trợ pháp lý được tổ chức liên tục, thường xuyên với nội dung, hình thức phong phú, đa dạng và được đánh giá cao về chất lượng xây dựng, tổ chức và hiệu quả, thiết thực. Kết quả hoạt động hỗ trợ pháp lý của Chương trình hỗ trợ pháp lý liên ngành cho doanh nghiệp ngày càng được lan tỏa rộng rãi và được ghi nhận bởi các bộ, ngành, địa phương, cộng đồng doanh nghiệp và các tổ chức, cá nhân trong xã hội, TS. Hồ Minh Sơn chia sẻ thêm.
TS. Hồ Minh Sơn còn nhận định: “Các tổ chức đại diện cho doanh nghiệp trong đó có Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm, Trung tâm tư vấn pháp luật Minh Sơn dưới uỷ thác của Hiệp hội Trang trại và Doanh nghiệp nông nghiệp Việt Nam; Hiệp hội Làng nghề Việt Nam; Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế; Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật và Kinh tế hội nhập; tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc tham gia, phối hợp, thực hiện việc hỗ trợ pháp lý cho cộng đồng doanh nghiệp nói cung, cộng đồng doanh nghiệp nhỏ và vừa nói riêng, cũng như việc xã hội hóa công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp được thực hiện trong thời gian qua và thời gian tới. Các tổ chức xã hội, xã hội nghề nghiệp hay các luật sư đã triển khai hiệu quả hoạt động pháp lý cho doanh nghiệp, đã làm nổi bật vai trò, chức năng đại diện đối với doanh nghiệp trong việc hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp hội viên của mình”.
Cũng theo TS. Hồ Minh Sơn còn cho rằng trong thời gian tới, các tổ chức xã hội, xã hội ngành nghề, đơn vị cầu nối cần đẩy mạnh hơn nữa hoạt động trợ giúp pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa: “DN nhỏ và vừa thiếu vắng cán bộ chuyên trách về mặt pháp lý và việc kết nối với các tổ chức ngành nghề tư vấn pháp lý chưa nhiều nên công tác tư vấn pháp lý cho DN cần tiếp tục được đẩy mạnh cả về bề rộng và bề sâu, để chủ sở hữu, người quản lý doanh nghiệp nâng cao nhận thức pháp luật để họ tạo thói quen tuân thủ pháp luật trong kinh doanh…Những hoạt động hỗ trợ hết sức thiết thực không chỉ của Ngành Tư pháp mà của tất cả các cơ quan, ban ngành của các địa phương trên cả nước trong thời gian qua đã tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp. Kết quả đó góp một phần không nhỏ giúp các địa phương đạt về chỉ số cạnh tranh….
Tin rằng, trong thời gian tới Hiệp hội Trang trại và Doanh nghiệp nông nghiệp Việt Nam; Hiệp hội Làng nghề Việt Nam; Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật và Kinh tế hội nhập; Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế tiếp tục tăng cường công tác nhịp cầu nối và đặc biệt Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm; Trung tâm tư vấn pháp luật Minh Sơn tăng cường công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp hiệu quả, thiết thực và phối hợp xây dựng, phát triển hệ sinh thái hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp. Tăng cường xã hội hóa hoạt động hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp theo quy định của pháp luật; tổ chức đại diện cho doanh nghiệp, các doanh nghiệp, cá nhân tham gia hỗ trợ, triển khai các chương trình, hoạt động hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp.
Văn Hải – Thuỳ Mỵ
